Data ostatniej modyfikacji: 23.05.2024
FERMAN rzecz. m
Warianty fonetyczne: FERMAN, *FORMAN II
Słowniki:
SWil (ferman), SW (ferman), SJP (ferman) notują
SStp, SXVI, Kn, T, L nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1681
Formy: lp M. ferman; B. uż. nżyw. ferman // forman; N. fermanem; ~ lm D. fermanów; C. fermanom; B. uż. nosob. fermany
Etymologia: <tur. fermān 'zarządzenie, rozporządzenie, dekret'>
Znaczenia:
polit. »pisemny rozkaz, dekret sułtana lub wezyra«: Z tym seraskier przyszedłszy fermanem, gdy wolą Porty opowiedział, a niby niedyskretniejszemi terminami, mieniąc go niewdziecznym gościem, i że Porta z jego rezydencji malkontenta, a pono przydał coś jeszcze gorszego. ZawiszaPam 304. [...] maią [...] taki Ferman Tatarowie aby naszych niezaczypiali, a prżecie się rezolwuią. GazPol 1736 10 3 nlb. Wyszedł Ferman albo Ordynans od Cesarza Tureckiego, przykazując Ordzie, áby nie ważyłá się wtargnąć w Gránice Páństwa Rossyiskiego. MerkHist 2/132-3.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: surowy ferman: W Stambule surowy ferman publikowano, aby [...] do Fortec innych bieżano, [...]. GazPol 1736 94 8 nlb. ▲ cesarskie fermany: Na ostatek go spytał ieżeli zawsze był posłuszny Cesarskim Fermanom [Koniuszy sułtański]. MerkHist 11/799. ▲ wydać ferman, wydać fermany (sz. zm.): Turcżyn wydał Forman/ alias po naszemu ordynans/ Sylistryskiemu Baszy y Rumelcżykom, aby szli Chmielnickiemu na posiłek. HistBun 28v. Jako sie Paszy podobały te moie reflexye, tak toż samo deklarował uczynić, iakom mu proponował, y zaraz na to Fermany wydał [...]. GazPol 1735 50 8 nlb. ▲ fermany wykonać: Ale to wetuie wielka Wodzow obedyencya, Fermany albo Ordynanse choć z utratą życia wykonać gotowi [Turcy]. ChmielAteny II 731. ▲ słuchać fermanów: Baśnie rozsiano po Wiedniu o Moskwie, ze Piotr car sam in persona w Krym wpadłszy kilkadziesiąt tysięcy jazdy posłał na Brudziak, czym strwożeni Tatarowie zebrali się na jakiś sejm generalny i postanowili na nim bronić się, ani słuchając fermanów cesarza tureckiego, nie wychodzić do Węgier, chan zaś jeżeliby chciał co robić in contrarium obiecali zrucić go z chaństwa. ZałRelSar 352. ▲ posłać fermany do kogoś: Cesarz Turecki [...] determinował się rekognoskować Króla Polskiego Augusta, posławszy fermany do Paszy Chocimskiego. MerkHist 5/386-7.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz rozkaz, ordynans, ukaz.
Autorka: MBM



W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 23.05.2024
FURMAN rzecz. m
Warianty fonetyczne: FURMAN, FORMAN I
Słowniki:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP notują
Formy: lp M. forman // furman
Etymologia: <niem. Fuhrman>
Znaczenia:
»woźnica«: furman/ furmánék/ Vector [...]. Kn 182. Iuż teraz Forteca nato tylko potrzebna że by Furman niewyiechał przededniem z Miasta w Gospodzie niezapłaciwszy Siana [...] ale zeby miała ktora wytrzymać oppugnationem [oblężenie] ... niemasz iey. PasPam 259. Wolno p. frochtarzowi kazać tę odbić beczkę, ową pakować, tę odrzucić jako szpetną albo z piaskiem zmieszaną, jako to bywa, że w drodze forman, gdy mu dno z beczki wypadnie, sól z ziemią z piaskiem zbierze, w beczkę znowu wbije. InsGór 1691 71. Furman. *Furmanek. Fufrmann. voiturier, charetier, roulier. T III 354.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: kląć jako furman: klnie jako furman [...]. T III 354.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: Stáry furman rad słucha/ kiedy kto biczem trzáska. RysProv XV, 2.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: SPas


*FORMAN II patrz FERMAN